مہاڑیاں ڈِرگیاں گلاں
جدوں میں تھوڑا بڑا ہوئی راولاکوٹا گیریں ریڑیں گئیس تے پتہ لغا “ختم“ ختم شریف ہونا۔ ساڑے پاسیہہ تے ختم ایہہ آخنے ہونے سے۔ اس کی ثواب کمائے نا ہیک طریقہ سمجھیا جانا سا کہ تُس کہر روٹی پکائی پڑھے والیاں بولاء تے او پڑھین تے آخر وچ روٹی کھائی تے گچھئین۔ کوئی مری گچھیہہ تے فیر وی ختم پڑاھوانونے سے۔ چوتھیہہ نی نیاز(دعا)، پندریئیں نی نیاز تے فیر چالیئیں نی۔ جیہڑے امیر لوک سے او سالو سال آخانے سے،جس ہُن برسی یا برسیا نی دعا آخنے۔ مرے نی دعا آخائے تھی علاوہ وی ختم دینونے سے۔ کہریچ خیر و برکت کیا، بلائیں جفائیں ٹالیا۔ خُو شیا نے موقعیر وی ختم دین ہونے سے،کُسے نے پاس ہوئے اوپر،کُسے حادثیچا کُسے نے بچی آچھے اُوپر وغیرہ۔
ہیک کُکڑیہہ نا ختم ہونا سا۔ یو ختمیں نی بنیادی قِسم سی۔ یو تریہہ آدمییں نا ختم ہونا سا۔ اگر کہریچ دو آدمی وہین تے تریئے مولوی ہور وہیں تے بس ختم پڑھن گینا سا۔ اگر کہریچ کہلا آدمی وہیہہ تے ہیک ہور آدمیئیں تے مولوی ہوریں پوڑی نا تے بس بندے پورے۔ کُڑیئں تُس شامل نئیا کری سکنے،شرط مردیں نی ایہہ سی۔ کڑئیں نا کوئی لادہا ختم وی میں آپنیاں سُرتیچ نہیں دیکھیا تے نہ ایہہ کوئی کہرے نے تریہہ آدمییں آپیچی ختم پڑھنیاں دیکھیا۔ مولوی ہوریں نی موجودگی تے ضروری ہونی سی،اُنھیں تھی بغیر ختم نیہسا لغنا۔
مولوی ہوریں آپنے کہر ختم آخنیاں وی میں کہٹ ایہہ دیکھیاء۔ جدوں کُوتے کوئی آدمی مولوی ہوریں کنے کوئی گل بانا سا تے بعضے ٹئیم مولوی ہور آخی وی شوڑنے ہونے سے آخے تُسیں ختم چڑھنا۔ کُکڑیہہ نا جیڑا ختم ہونا سا اور زیادہ تر دیسی کُکڑیہہ نا ہونا سا،لوکیں ختمیں کیا چیہلاہ پالا نا ہونا سا۔ بزاریہہ نے چیہلے نا ختم کی اتنا افضل نیہسا سمجھیا جانا۔
ختمیں نی سب سے خاص گل اُس نی سوادِیتی روٹی ہونی سی۔ ست لادے لادے پہانڈے کرنہونے سے یعنی سَت ڈیشاں پکنیئیاں سئیاں۔ پہانویں ہور کُسے لبین نہ لبین،مولوی ہوریں آگے دعائی کیا ضرور رکھنونیاں سئیاں دعائی نے ٹیم۔ تے دعائی تھی بعد لبنیاں وی پہلے اُنھیں ایہہ سئیاں۔ مولوی ہوریں اکثر کوتیہہ نا کُوتیہہ ختم ہونا ایہہ سا۔ ہور کُسے دن نہ ہونی تے جمعراتی تے ہونا ایہہ سئینی۔
تریہہ آدمیئیں نے ختمیں تھی بعد ست آدمئیئں نا ختم ہونا سا جس طرح پرائمری سکولیہہ تھی بعد مڈل سکول ہونا۔ اس کی صواوو کاوو( اصحابِ کعف) نا ختم آخنے سے۔آخنے سے اس وچ ہیک کُتا وی ہونا،اس گلار کافی اختلاف سا کہ چھ آدمی تے ستواں کُتا ہونا یا ست آدمی تے آٹھواں کُتا ہونا۔ ہُن میں سوچنیس یو اختلاف کس گلاہ ہونا سا جدوں کُتے ہر ختمینچ ہڈیاں ایہہ لبنیاں ۔
ختم ہمیشہ گو شتیہہ کنے ایہہ ہونا ،بس جیہاں ہور کسیہہ دالی ساغیہہ نا ختم لغنا ایہہ نہیں۔ کم از کم میں تے نہیں دیکھیا کہ کُکڑیہہ گوشتیہہ تھی بغیر کُنی ختم دیتیا ویہہ۔ اسیہہ طرح نا ہیک لطیفہ دا آخے کوئی مولوی ہور ہوئے جنھیں ختم پڑھوایا تہانویا دو آدمی آئے، دوئے آنی کہھٹھے پُجے۔ ہیک گریوو جا سا تے دُووا امیر۔ جیہڑا غریو آدمی سا اُنھی ختمیں کیا چیہلاہ ہیک پالا نا سا،چیہلاہ کھان سا ہُن ٹھیک ٹھاک کُکڑ بنتا نا سا۔ جیہڑا امیر آدمی سا اُونی بکرا ہیک آندا نا سا۔ اتفاق اس طرح نا کہ دوئیں ختمیں نی تارخ تے ٹیئم وی ہیک ایہہ رکھا نا۔
مولوی ہوریں پہلے کُکڑیہہ والے کولا پُچھیا آخے تُسیں نا کہر کھان جے دا تے اُنھی آخیا فلانیاں جغہ(مولوی ہوریں نے کوٹھے کولا دس پندرہ منٹ نے فاصلے اُوپر)۔ مولوی ہوریں آخیا ‘‘اوووو بُن“۔ فیر دوئے کوئیے کولا پُچھنِیں تے اونی کافی پریڑیں دسنیں(مولوی ہوریں نے کہریہہ کولا کوئی اَدھے پونے گھنٹے نے فاصلیر) تے مولوی ہوریں آخیس آخے ‘‘ایہہ بُن‘‘؟ تے کُکڑیہہ والے کوئیے آخنے آخیہہ تُس گاوانڈیر مہاندو سینے پہائیے آخی شوڑا او وی ختم پڑھائی شوڑنے دیا۔ ختمیں وچ قرانِ پاک تھی علاوہ ذکر وی ہونا سا جس کی آمبِیہاء ختم آخنے سے۔ ساڑھے پاسیہہ تسبیئیینر پڑھنے سے تے پاکستان وچ میں دیکھیا اُنھیں پڑھے کیا ڑھِیکیں نے ٹہیر چاڑے نے ہونے سے۔ دینی مدرسئیاں وچا تے سرکاری سکولیں وچا طالب علم وی ختم پڑھیا بولائے جانے ہونے سے۔
آمبِئیاء ختمینچ گدرے روہڑیاں وی بہوں کرنے ہونے سے، تیز تیز تسبئیا نا منکا ٹِکائی تے آخنے سے آخیہہ تسوی پوری ہوئی ایئی۔ ختمیں نی روٹی بہوں سوادِیتی ہونی سی۔ پڑھے نے ٹئیم کہٹ ایہہ لوک ہونے سے فیہہ جدوں آمبِئیاء ختم مُکیر ویہہ یعنی دعائی نا ٹئیم کول ویہہ تے برنے پُجنے سے۔کُسے غریبیہہ آدمئیں نا ختم ویہہ جس وچ پہانڈیاں شانڈیاں نا کی خاص اہتمام نہ ویہہ اُس وچ مولوی ہور دعا وی مختصر جئی ایہہ کرنے سے۔
میں ہیک مولوی ہور سئیی سے جیہڑے جدوں کوئی امیر آدمی مری اینا سا تے جنازہ پڑھائی تے بہوں لمبی چوڑی دعا کرنے سے،تے اللہ کی دلیلاں دیئی دیئی اُس نیاں بخشش کیا مننانے سے تے جدوں کوئی گریو(غریب) آدمی مری اینا سا تے نسنیاں نسنیاں نکِوٹی جئی دعا کرنے سے) دعائی تھی بعد روٹیا نے ٹئیم دو دو تے تریہہ تریہہ نے منڈلے بننے ہونے سے۔
چِٹے چاولینر بوٹیاں رکھی تے تھالی یا پاتر آگے رکھنونی سی۔ ہیک لین (سالن) چھوڑے والا سلور نیاں بالٹیا ہیس وچا پیلے جے کوپیہہ یا ڈللوُ کنے سالن چھوڑنا جُلنا ہونا سا۔ کوئی اسیہہ طرح سبزی وی چھوڑنا ہونا سا۔ چپاتیا نی سہولت وی ہونی سی۔ بعض لوکیں نیاں جوڑیاں بہت مشہور سئیاں۔
او ہمیشہ ختمینچ کہٹھے بیجنے سے، لینیں وچ روٹے مروڑی کھانے سے تے فیر کئیں عرصیاں تک اونھیں نی کہانی جغہ جغہ بیان کرنہونی سی آخے فلاناوی تے فلانا وی فلانے نے ختمینچ اتنئیاں روٹیاں کھائی اے۔
ویسے تُسیں یو مہاڑیاں ڈِرگیاں گلاں بُجیاں، تُسینر وی ہیک صواو کاو نا ختم چڑھنا۔ میں ضرور تہانویا،کتے نی لوڑ وی ہوئیا تے دسسئیاء!
